یکی از مهمترین موضوعات در امر طراحی ، طراحی فضای شهری می باشد که در امر ساماندهی شهرها بسیار حائز اهمیت است .
طراحی شهری – شهر و معماری
تفاوت بین فضای داخلی که همان معماری است و فضای خارجی یعنی فضای شهری، درالهام بخشیدن به قلمرو آموزش سودمند نهفته است. امّا چنین تفاوتی را نمیتوان به شکلی قاطع و صریح به دست آورد .
موقعیت یک میدان یا خیابان برای ساختمانی که در مقابل آنها قرار دارد، فضایی است خارجی، در حالی که چنین فضایی برای شهر نوعی فضای داخلی به حساب می آید .
در شهر ساختمان ها به گونه ای تقسیم کننده عمل میکنند، اینها همچون دیوارها و اثاثی اند که فضای معماری را تقسیم بندی میکنند. بعضیها شهر را به صورت خانهای بزرگ ترسیم میکنند.
یکپارچگی طراحی فضاهای شهری
معماران مدرن به جای این که خانه را با مکعب های متعددی مانند اتاق پذیرایی، ناهارخوری، اتاق نشیمن، آشپزخانه، اتاق کار و راهروهای مختلف خرد کنند، سعی در ایجاد نوعی یکپارچگی داشته اند .
از این رهگذر امروز هم کوشش بر این است که فضای واحدی با کارکردهای متفاوت ایجاد شود. در شهرسازی نیز چنین است.
مقیاس شهر
مقیاس شهر برای کسی که میخواهد ساختاری را به دست آورد، بی هیچ گونه تردید نیاز به آمادگی ویژهای دارد.
زمانی که درپی درک تعدد و به هم پیوستگی فضاهای شهری هستیم با مسئلهای بسیار دشوار روبرو خواهیم شد.
لذا، نتیجۀ آگاهی نسبت به شهرسازی از نتیجۀ آگاهی نسبت به معماری ضعیف تر و در نتیجه نگارش تاریخ شهر و طبیعت نیز بسیار عقب مانده تر از تاریخ معماری است.
ارائه و معرفی همۀ ارزشهای شاعرانه، ادبی و تحلیلی، انطباق تصاویر مختلف و متضاد، تشخیص هویت و اصیل بودن این تصاویر در مقیاس شهر بسیار دشوارتر است.
تفاوت معماری و شهرسازی
از آنجا که محتوا متنوع و مختلف است، بررسی شهر دور از دسترس و لذا شناخت اجزای آن دشوار است.
از اینها گذشته تفاوت میان فضای داخلی و خارجی، یعنی تفاوت میان معماری و شهرسازی به ویژگی های این دو مربوط نمیشود .
زیرا شهر نیز از فضای بسته به وجود آمده است؛ نه فقط شهر، بلکه طبیعتی که انسان در آن دخالت میکند نیز از فضای بسته به وجود می آید .
مفهوم طراحی فضای شهری
در واقع طراحی شهری فرایندی است که به شکل دهی فیزیکی بافتهای مختلف شهری و روستایی منجر میشود .
و با رویکرد ساختارگرایی به ایجاد اماکن متعدد میپردازد.
این فرایند طراحی ساختمان ها، فضاها و چشم اندازها را در بر میگیرد و نهایتا جریانی را به راه میاندازد که به عمران و آبادی شهری کمک میکند.
به عبارت دیگر آنچه که با کیفیت کالبدی و فضایی محیط سر و کار دارد، عبارت است از هنر طراحی شهری به
صورت سه بعدی، که فعالیت آن در حوزه ای میان معماری، منظر شهری، مهندسی و برنامه ریزی قرار میگیرد .
توسعه شهرها
در عصر حاضر توسعۀ شهرها رشد چشمگیری داشته است.
مهاجرت اقشار مختلف مردم به شهرها و افزایش جمعیت شهرنشینی از یک سو و ظهور عناصر گوناگون زندگی و محصوالت انقالب صنعتی در آن از سوی دیگر، چهرة امروزی شهرها را به کلی دگرگون ساخته است.
گسترش زندگی شهرنشینی فارغ از مزایایی که برای شهروندان به وجود آورده به مشکالت متعددی نیز منجر شده است .
مشکلات رشد جمعیت شهری
به موازات رشد جمعیت شهری، افزایش دانش و آگاهی های عمومی و نیز وقوع تحولات بنیادی در شکل و محتوای نیازها، خواستها و توقعات جامعه، نه تنها مشکلات قدیمی شدت میگیرند .
مانند آلودگی های ناشی از جمع آوری فاضلاب و زباله به شیوه های غیرفنی و غیراصولی، که مشکلات جدید نیز تراکم ترافیک و آلودگی های ناشی از وسایل نقلیۀ موتوری، راهبند آنها بر انبوه مشکالت گذشته افزوده میشوند.
مشکلات زیست محیطی
در این شرایط جمعیت شهری زمینه را جهت بروز مشکلات زیست محیطی زیر فراهم می آورد:
- آلودگی هوا از طریق مصرف سوخت های فسیلی در منابع خانگی و وسایل نقلیه موتوری
- تولید فاضلاب آن هم در شهرهای فاقد تأسیسات جمع آوری و تصفیه فاضلاب
- ایجاد سر و صدا و آلودگی صوتی از طریق استفاده مفرط از وسایل نقلیه موتوری
- تولیدات زباله چه از طریق دورریختنی های واقعی، یا از طریق اسراف و تباذیر در
مصرف کالاهای مختلف و خصوصاً مواد غذایی
برنامه ریزی طراحی فضای شهری
در این میان نقش برنامه ریزان و طراحان شهری در سامان دادن به کالبد شهرها اهمیت ویژه ای دارد.
تا زمانی که از دیدگاه برنامهریزان و طراحان، شهرها یک کارخانۀ صنعتی و یک مکانیزم خودکار ماشینی تلقی شوند، مشکالت شهرنشینی بر قوت خود باقی است.
اندیشمندان امروزه معتقدند که ساخت محیط شهر بدون در نظر گرفتن انسان، عادات اجتماعی، فرهنگ و سنتها امکانپذیر نیست.
تاثیر فرهنگ در فضاهای شهری
هر فعالیتی که توسط انسان صورت میگیرد، اساساً متکی به فرهنگ است .
فرهنگ نتیجه مقررات نامدون عرف، عادات، آداب و رسوم، سنتها، سبکها و شیوه های متداول زندگی است.
معماری و شهرسازی با فضاهایی سروکار دارند که انواع فعالیت ها در چارچوب های متفاوت در آنها اتفاق می افتد و در حقیقت به این فضاها معنی و مفهوم میدهند.
این فعالیت ها تابع خصوصیات فرهنگی جامعه ای است که صاحبان این فعالیت ها بدان ها تعلق دارند.
خیابان ها و میادین شهری
این امر در مورد طراحی فضاهای شهری به خصوص خیابان ها و میادین به شدت مطرح است.
زیرا وجود یا عدم وجود فعالیتهای خاصی در خیابان، مشخصاً میتواند دال بر استنباطی باشد که جامعه خاصی در مورد خیابان به طور کلی و عناصر و جزئیات آن به طور خاص دارد.
بر اساس این تعریف است که شخص، رابطە فردی و اجتماعی خود را با فضاها و عناصر و اجزاء آن مشخص کرده و به استفاده از آنها می پردازد .
ماهیت و چگونگی فعالیت هایی که در فضاهای شهری صورت میگیرند را میتوان به طور کلی به دو عامل عمده و اساسی نسبت داد .
یکی عامل فرهنگی و دیگری عامل محیط یا خصوصیات فضایی – کالبدی.
اما نحوه و میزان تأثیر این دو بر نحوة وقوع فعالیت ها که همان رفتارها و یا به عبارت صحیح تر الگوهای رفتاری باشد، یکسان نیست.
نقش انسان ها در طراحی فضاهای شهری
هیچ گاه نباید فراموش کرد که این انسان ها هستند که فضاهای شهری را میسازند .
حضور آنهاست که زندگی و روح را در این فضاها به جریان می اندازد.
به این ترتیب استفاده از فضای شهری به خصوص توسط پیاده ها عمدتاً ریشه و منشأ فرهنگی دارد .
محیط فرم و فضا تنها نقش کمکی حمایت کننده و یا نقش بازدارنده داشته و به هیچ وجه تعیین کنندة رفتارها نمی باشد .
منبع :
آشنایی با مبانی و اصول
معماری و شهرسازی
مؤلفان:
حسین کالنتری خلیلآباد
(استاد جهاددانشگاهی)
جابر دانش
(پژوهشگرپژوهشکده فرهنگ، هنرومعماری)
ایمان قلندریان
(دکتری شهرسازی)
